Rawenna jest idealnym kierunkiem dla pasjonatów sztuki, mozaik, historii i Bizancjum. Paleochrześcijańskie bazyliki oraz baptysteria należą moim zdaniem do najciekawszych spośród włoskich zabytków wciągniętych na listę UNESCO. Niestety Włosi często nie doceniają tego miejsca, stawiając na pierwszym planie turystyczne pewniaki, tj. Florencję, Neapol, Rzym i Wenecję.
W przeszłości miasto aż trzy razy zyskało status stolicy. Działo się tak za czasów Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego (402 – 476 n.e.), podczas gdy władzę sprawował Teodoryk – król Ostrogotów (493 – 553 n.e.) i w końcu za Egzarchatu Rawenny, czyli bizantyjskiego panowania we Włoszech (568 – 751 n.e.). Mozaiki sięgające V i VI wieku uwiodły m.in. Boccaccia, Klimta, czy Oscara Wilda. Pod koniec życia przeprowadził się do Rawenny Dante Alighieri i tutaj, a nie we Florencji znajduje się jego pochówek.
Wartość mozaik jest nieoceniona, tak jak pierwsze wieki chrześcijaństwa są okresem niezwykle wyjątkowym. Stoją na granicy pogańskiego antyku oraz nowej, uniwersalnej religii. Z punktu widzenia nauki, twórczość bizantyńska stanowi dodatek do archeologii. Mamy bowiem do czynienia z momentem, w którym Kościół przewartościował swój stosunek do sztuki. Świątynie nie mogły być już więcej wzorowane na modelu kaplicy z posągiem bóstwa wewnątrz. Te ostatnie za bardzo przypominały idole zakazane w Biblii. Skłaniano się raczej w kierunku obrazów, jednak i ta forma przedstawień wywoływała niemałe kontrowersje. Z jednej strony były pomocne dla nieumiejących czytać, z drugiej jednak obawiano się, żeby wierni tych ilustracji nie identyfikowali bezpośrednio z sacrum i żeby ich nie czcili. Owe kwestie doprowadziły do powstania ruchu ikonoklastycznego (obrazoburczego), a w dalszej perspektywie do schizmy wschodniej.
Tymczasem artyści wciąż stosowali metody obecne w sztuce antyku, jednak powoli uczyli się akcentować najważniejsze. Zarówno technika, jak i przedstawienia przewyższają panele znane nam z Aleksandrii, Antiochii, Jerozolimy i Konstantynopola na wschodzie oraz Akwilei, Mediolanu, Rzymu i Trewiru na zachodzie.
W pierwszym odczuciu mozaiki wydają się być płaskie, a postaci sztywne. Nie ma mowy ani o ruchu, ani o ekspresji typowej dla przedstawień znanych z antyku. W rzeczywistości twórcy tamtego okresu doskonale znali swój fach i po mistrzowsku dobierali odpowiednie odcienie. Widać doskonale dopracowane detale karnacji, drapy materiałów i zagięcia ciał. Pozornie nieruchome sceny symbolizują inny wymiar, strefę sacrum, co uwydatnia złote tło. Uporczywie wpatrujące się w widza oczy podkreślają jedynie atmosferę boskości. Sposoby przedstawień nawiązują natomiast do ceremonialnych rytuałów tamtej epoki.
MAUZOLEUM GALLI PLACYDII (V w.n.e.)
Niepozorny, ceglany budynek postawiony na planie krzyża skrywa najstarsze w Rawennie mozaiki. Wewnątrz urzeka błękitne sklepienie, wyobrażające gwieździste niebo. Tematem przedstawień, zgodnym z funkcją grobowca, jest zwycięstwo życia nad śmiercią. Galla Placydia była córką Teodozjusza Wielkiego, ostatniego cesarza władającego wschodnią i zachodnią częścią Imperium.
BAZYLIKA SAN VITALE (VI w.n.e.)
Zbudowana na planie ośmioboku, odbiega od klasycznego schematu bazylik paleochrześcijańskich. Wpisuje się natomiast perfekcyjnie w kanon świątyń orientalnych. Ósemka, zgodnie z tradycją, symbolizowała zmartwychwstanie. Wewnątrz znajdują się głośne przedstawienia Justyniana i Teodory. Na mozaikowych medalionach ukazano Jezusa i apostołów. Posadzkę zdobi labirynt. Jest on alegorią ludzkiej drogi od grzechu do zbawienia.
MAUZOLEUM TEDORYKA (VI w.n.e.)
Mauzoleum wybudowano na początku VI wieku. Teodoryka pochowano w wannie z czerwonego porfiru zaadoptowanej na sarkofag. Porfir był to “marmur” (umowna nazwa wszystkich cennych skał) wydobywany w starożytności w Egipcie. Uchodził za kamień cesarski, władca bowiem rodził się i umierał w purpurze. Mauzoleum, w odróżnieniu od reszty zabytków Rawenny, skonstruowano nie z cegły, ale z kamiennych bloków. Chodziło najprawdopodobniej o ciągłość z ideologią rzymskiej architektury oraz tradycji.
BAZYLIKA SANT’APOLLINARE IN CLASSE (VI w.n.e.)
Bazylika oddalona jest o 8 km od centrum Rawenny i o kilka kilometrów od morza. Kiedyś stała przy samym brzegu, a miasteczko Classe było siedzibą rzymskiej floty na Adriatyku. To największy spośród kościołów paleochrześcijańskich, jakie dotrwały do naszych czasów. Poświęcono go św. Apolinaremu, pierwszemu biskupowi Rawenny. Mozaika w apsydzie przedstawia cud Przemienia Pańskiego. Widzimy złoty krzyż z głową Chrystusa w centrum, po bokach znajdują się Piotr, Jan i Jakub wyobrażeni jako owieczki, u góry zaś figurują ręka boska oraz Achab i Mojżesz. Dwanaście owiec w dolnej partii jest alegorią dwunastu apostołów. Złote tło oznacza sferę niebieską, część zielona symbolizuje natomiast raj.
BAZYLIKA SANT’APOLLINARE NUOVO (VI w.n.e.)
Kościół wybudowali arianie za czasów Teodoryka. Pod rządami cesarza Justyniana, w 561 roku bazylikę ponownie konsekrowano i przekazano katolikom. W IX wieku sprowadzono tutaj relikwie św. Apolinarego, przebywające do tamtej chwili w Sant’Apollinare in Classe.
Ściany nawy centralnej zdobią trzy pasy mozaik. U góry przedstawiono sceny z Nowego Testamentu: życie i pasję Chrystusa, między oknami figurują postacie apostołów i proroków. Najniższa partia ukazywała pochód Teodoryka z jednej i jego żony z drugiej strony. Zmierzali oni odpowiednio w kierunku Chrystusa i Maryi z Dzieciątkiem. Justynian nakazał usunąć obydwa cykle. Zastąpiono je korowodami męczennic oraz męczenników Kościoła.
BAPTYSTERIUM ARIAN (VI w.n.e.)
Baptysterium wzniesiono za czasów panowania Teodoryka, kiedy to herezja ariańska stała się oficjalną religią w Królestwie Ostrogotów. Doktryna ta nie uznawała boskości Chrystusa. Dopiero sakrament chrztu dawał mu ów przywilej. Mozaika na apsydzie symbolizuje zatem moment objawienia się Trójcy Świętej, który dopełnia gołębica, niosąca światło. Przedstawienie czyni kompletnym zewnętrzny okrąg z dwunastoma apostołami.
Baptysterium rekonsekrowano w 556 roku.
BAPTYSTERIUM ORTODOKSÓW (V w.n.e.)
Baptysterium nosi nazwę Ortodoksów, albo biskupa Neona. Budynek jest straszy od Chrzcielnicy Arian. Zbudowano go planie centralnym. Kopułę zdobi wyobrażenie chrztu Jezusa w rzece Jordan, które okalają postacie dwunastu apostołów. Zgodnie z oficjalną doktryną Kościoła Chrystus posiada boską naturę, dlatego sakrament udzielony mu przez św. Jana ma jedynie charakter symboliczny.
INFORMACJE PRAKTYCZNE:
Mauzoleum Teodoryka, Baptysterium Arian i Bazylika Sant’Appolinare in Classe są zarządzane przez Włoskie Ministerstwo Kultury (MiBACT). W każdą pierwszą niedzielę miesiąca wstęp do tych obiektów jest darmowy. Pozostałe miejsca znajdują się w rękach prywatnych – wspólny bilet wstępu kosztuje 9,5 €.
Szczegółowe informacje znajdziecie w linku: www.ravennamosaici.it
Ania
