Akwileja i Grado: rzymskie ruiny, paleochrześcijańskie mozaiki i Adriatyk

AKWILEJA

W niedocenianym przez większość turystów regionie Friuli-Wenecja Julijska, traktowanym często jako tranzyt na trasie do “prawdziwej” Italii, można się zetknąć z prawdziwymi skarbami. W odległości 20 km od autostrady A4 leży nieduże miasteczko mogące się pochwalić wielką przeszłością. Akwileja – bo o niej mowa – bywa nazywana drugim Rzymem. Biorąc pod uwagę liczbę rzymskich ruin i zabytków odkopanych na zdecydowanie niewielkiej powierzchni, cudne paleochrześcijańskie mozaiki i rolę jaką miasto odegrało w krzewieniu nowej wiary nie jest to przydomek wyssany z palca. Chcąc poznać czasy kiedy z antyku wykluwało się chrześcijaństwo Akwilei pominąć nie można. Akwileja od 1998 roku figuruje na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

TROCHĘ HISTORII:

Akwileja została skolonizowana przez Rzymian w 181 roku p.n.e. Z założenia miała być strategicznym punktem, obozem wojskowym kluczowym dla podboju ziem położonych wzdłuż Dunaju. Miała również stać na straży wschodnich granic Imperium i gwarantować swobodny i owocny handel prowadzony między wschodnią częścią Śródziemnomorza a ludami zamieszkującymi tereny zaalpejskie. O niezmiernie ważnej roli kolonii wspominał Cezar w swoim dziele “O wojnie galijskiej”. Po reformie administracyjnej przeprowadzonej przez Oktawiana Augusta Akwileja zyskała status stolicy dziesiątego regionu “Venetia et Histria”. Wtedy rozpoczął się okres prawdziwej prosperity. Dzięki doskonałej sieci dróg łączących nizinę padańską ze środkową częścią Europy i dzięki portowi rzecznemu łączącemu ją z wodami Adriatyku niewielka osada rozrosła się w znaczący ośrodek handlowy i centrum kultury. Eksportowano stąd zioła, zboża, oliwę z oliwek i wino, drogocenne kamienie, skały i marmury. Z północy przychodziły natomiast drewno, skóry, i metale. Mieszkańcy Akwilei byli prawdziwymi kosmopolitami, a ogromna część z nich trudniła się rzemieślnictwem. Dmuchane szkło zaczęto tutaj produkować tysiąc lat wcześniej niż na wyspie Murano. W pewnym momencie, wspólnie z Mediolanem, Akwileja pełniła funkcję stolicy Cesarstwa Zachodniego. Pod koniec istnienia Imperium zamieszkiwało ją od 70.000 do 100.000 ludzi. Było to dziewiąte co do wielkości miasto znajdujące się na terenie Cesarstwa i czwarte położone w Italii, znane przez wzgląd na mury i port rzeczny. Przerastały je tylko Rzym, Mediolan i Kapua. Bardzo wcześnie dotarło tutaj chrześcijaństwo. Legenda mówi, że nową wiarę krzewił sam święty Marek. Wiadomo na pewno, że silnym fundamentem była długa seria prześladowań jakich doświadczyli lokalni biskupi, prezbiterzy i diakoni. Po edykcie mediolańskim z 313 roku n.e., który położył kres prześladowaniom chrześcijan, Akwileja stała się ważnym ośrodkiem religijnym, któremu podlegało 20 diecezji leżących na półwyspie Apenińskim i dziesięć zlokalizowanych po drugiej stronie Alp. Miasto odegrało istotną rolę w walce z Arianami. Około 319 roku n.e. biskup Teodor nakazał zbudować w Akwilei świątynię do której przylegała przestronna aula przeznaczona katechezę. Jej mozaikową posadzę można podziwiać w krypcie znajdującej się w podziemiach Bazyliki i w Auli przy Baptysterium. Pierwszym czynnikiem, który przyczynił się do upadku znaczenia ośrodka była dewiacja koryta rzecznego, mająca miejsce w 361 roku n.e., kolejnym stały się barbarzyńskie najazdy z V wieku n.e. Ostatecznie Akwileję zniszczył Atylla w 452 roku. Mieszkańcy schronili się na pobliskiej lagunie, zakładając Grado. Nadejście Longobardów wcale nie spowodowało, że Akwileja odzyskała dawne znaczenie i dopiero dzięki działalności niektórych patriarchów przypadającej na okres między XI a XV wiekiem, do miasto powróciła odrobina dawnego splendoru.

CO ZOBACZYĆ?

PORT RZECZNY

Port był kluczową strukturą w mieście, a jego znaczenie polegało na pośredniczeniu w handlu między wschodnią częścią Śródziemnomorza a centralną częścią Europy. Powstał już w II wieku p.n.e., z biegiem lat był sukcesywnie rozbudowywany, ostateczny kształt zyskał za czasów panowania cesarza Klaudiusza, czyli w pierwszej połowie I wieku n.e. Z miastem łączyły go trzy brukowane drogi. Nadal są widoczne pozostałości po kamiennym molo przy którym cumowały statki oraz rampy prowadzące do magazynów. Wzdłuż cyprysów i pinii wyeksponowano niektóre zabytki, takie jak ołtarze z inskrypcjami, marmurowy architraw, czy zegar słoneczny. Spacer po rzymskim porcie w Akwilei pozostaje w pamięci na zawsze, zresztą jest to jedna z lepiej zachowanych struktur tego typu.

FORUM ROMANUM

Forum romanum to najważniejszy plac w każdym rzymskim mieście. Tutaj uprawiano politykę, stąd rządzono, wydawano wyroki, świętowano, modlono się i handlowano. Przy forum krzyżowały się dwie najważniejsze drogi – cardo i decumanus, poza tym na każdym forum stała Bazylika i Kapitol, czyli świątynia zadedykowana trzem najważniejszym bóstwom starożytnego Rzymu – Jowiszowi, Junonie i Minerwie.

Mimo że osobiście nie jestem fanką współczesnego odbudowywania starożytnych ruin, a tak właśnie postąpiono w przypadku kolumnowego portyku, przyznaję, że pozostałości forum romanum w Akwilei są bardzo sugestywne.

FRAGMENTY RZYMSKICH DRÓG

W Akwilei można podziwiać fragmenty brukowanych dróg rzymskich, w tym tych najważniejszych – cardo i decumanus, które krzyżowały się przy samym forum romanum. Do miasta prowadziła najważniejsza arteria rzymska zlokalizowana w północnej części półwyspu Apenińskiego, czyli Via Postumia.

Bilety wstępu:

Wstęp do portu rzecznego, na forum romanum jest bezpłatny.

BAZYLIKA

Bazylika pod wezwaniem Matki Bożej Wniebowziętej to budynek wyjątkowy. W swojej obecnej formie sięga czasów biskupa Poppona, który na początku XI wieku dźwignął kościół ze zniszczeń zadanych najpierw przez Hunów, a później przez Longobardów. Pierwsza świątynia została zbudowana niedługo po 313 roku n.e. Bazylika uchodzi za Ecclesia Mater – “kościół matkę” – nie tylko dla ziem, wchodzących w obręb regionu Friuli-Wenecja Julijska, ale dla całej środkowo-wschodniej części Europy, która wyznaje obrządek katolicki. Wewnątrz znajduje się jedna z najpiękniejszych i największych na świecie posadzek mozaikowych, sięgająca IV wieku. Jej wyjątkowość polega na połączeniu motywów pogańskich, żydowskich i wczesnochrześcijańskich, co było typowe dla ówczesnej epoki. Freski w absydzie są w większości oryginalne i pochodzą z początków XI wieku. W krypcie pod ołtarzem głównym można obejrzeć cykl malowideł poświęconych dziejom św. Marka.

Wcześniejsza bazylika paleochrześcijańska składała się z tzw.auli południowej (Aula Teodoriana Nord), w której zaaranżowano świątynię, auli północnej (Aula Cromaziana), czyli miejsca katechezy i z Baptysterium. O mozaikach pochodzących z tamtej budowli przeczytacie niżej.

KRYPTA Z MOZAIKAMI I AULA TEODORIANA NORD:

W podziemiach katedry znajduje się krypta z mozaikowymi posadzkami położnymi na czterech różnych poziomach. Trzy z nich są widoczne na pierwszy rzut oka: najstarsze pochodzą z rzymskiego domu datowanego na epokę Oktawiana Augusta; kolejna warstwa zdobiła pierwotną bazylikę wzniesioną około 319 roku n.e. przez patriarchę Teodora, trzecia warstwa pochodzi z ostatnich lat IV wieku n.e. Najtrudniej uchwycić posadzkę z III wieku n.e., która należała do magazynów. Mozaiki można oglądać spacerując po specjalnie zamontowanych pomostach. Całość wywiera wrażenie, a najbardziej zapadają w pamięć rozmaite wyobrażenia zwierząt w połączeniu z symbolami nawiązującymi do chrześcijaństwa.

DZWONNICA:

Dzwonnica, tak samo jak bazylika, została wybudowana z początkiem XI wieku. Miała pełnić rolę obserwatorium i ostrzegać przed niebezpieczeństwem. Począwszy od końca XIV wieku zaczęto ją sukcesywnie podnosić do wysokości 73 m. Najciekawszą atrakcją dzwonnicy jest paleochrześcijańska mozaika – fragment posadzki pochodzącej z najstarszej świątyni.

BAPTYSTERIUM I AULA CROMAZIANA (SÜDHALLE):

Pierwsze Baptysterium wybudowano w Akwilei za czasów biskupa Kromacjusza, tj. pod koniec IV wieku n.e. Miało ono czworokątny plan. Z czasem nadano mu formę ośmioboku, co było symbolicznym nawiązaniem do Zmartwychwstania Chrystusa. Wewnątrz znajduje się chrzcielnica, a dookoła niej sześć kolumn, nad którymi kiedyś znajdowało się zadaszenie. Do Baptysterium przylega tzw. Aula Cromaziana (Südhalle) z doskonale zachowaną mozaikową posadzą. Na jednej ze ścian umieszczono inną przepiękną mozaikę, wyobrażającą pawia. Pierwotnie znajdowała się ona w przejściu między Bazyliką a Aula Comaziana.

MUZEUM PALEOCHRZEŚCIJAŃSKIE:

Muzeum zaaranżowano w osiemnastowiecznym spichleżu, na miejscu którego stał kiedyś klasztor benedyktynek wybudowany na fundamentach paleochrześcijańskiej bazyliki. Jeszcze przed bazyliką była tutaj synagoga. Muzeum posiada w swojej kolekcji ponad 130 greckich i rzymskich inskrypcji, a także inne paleochrześcijańskie i wczesnośredniowieczne zabytki. Do najcenniejszych należy kompletna posadzka mozaikowa sięgająca V wieku n.e.

Bilety wstępu:

Wstęp do bazyliki jest bezpłatny.

Wspólny bilet wstępu, pozwalający zwiedzić kryptę z mozaikami, Aula Teodoriana Nord, kryptę z freskami, Baptysterium, Aula Cromaziana i dzwonnicę (ta ostatnia pozostaje zamknięta na jesieni i w zimie) kosztuje: 7 €, dzieci do lat 10 nie płacą. Bilet wstępu do krypty z mozaikami Aula Teodoriana Nord, krypty z freskami, Baptysterium, Aula Cromaziana na dzwonnicę i do Muzeum Paleochrześcijańskiego kosztuje 12 7 €, dzieci do lat 10 nie płacą.

Koncerty w Bazylice w Akwilei i w Bazylice w Grado:

W okresie między lipcem a połową września wieczorami w Bazylice w Akwilei i w Bazylice w Grado odbywają się koncerty muzyki sakralnej. Jest to najważniejsze tego typu wydarzenie organizowane w północnej Italii.

MUZEUM ARCHEOLOGICZNE:

Museo Archeologico Nazionale uchodzi za jedno z ważniejszych muzeów archeologicznych zlokalizowanych w północnej Italii. Wszystkie zabytki pochodzą z Akwilei i z najbliższej okolicy miasta. W kolekcji znajdują się mozaiki, rzeźby, reliefy, inskrypcje, ceramika, gemmy i brązy, poza tym dmuchane szkło, bursztyn i zabytki pochodzące ze Starożytnego Egiptu – namacalne ślady po istotnej roli jaką Akwileja odgrywała w handlu. Przed budynkiem muzeum znajduje się sugestywny ogród, w którym ustawiono rzymskie nagrobki, fragmenty kolumn, kapiteli, fryzów i innych fragmentów architektonicznych oraz przepiękne mozaiki.

Bilety wstępu:

Bilet normalny 6 €, bilet ulgowy 3 €. W każdą pierwszą niedzielę miesiąca wstęp do muzeum jest darmowy.

BELVEDERE I PINIETO DI SAN MARCO:

W przylegającym do Akwilei Belvedere stoi niewielki osiemnastowieczny kościółek pod wezwaniem św. Marka. Wzniesiono go na miejscu starszej świątyni. Belvedere położone jest przy samej lagunie. Piaszczysta okolica, wydmy i pinie stanowią doskonałe i jedyne odzwierciedlenie tego jak Akwileja wyglądała kiedyś. Legenda głosi, że to właśnie tutaj przycumował swoją łódź św. Marek i wyruszył na ewangelizację terytorium.

WINO:

Wina pochodzące z Akwilei były ubóstwiane przez rzymskich cesarzy. Dzisiaj białe wina pochodzące z regionu Friuli-Wenecja Julijska uchodzą wśród znawców za doskonałe. Trudno żeby było inaczej – gospodarka w regionie od wieków oparta jest na uprawach, a w Akwilei na pierwszy plan wysuwa się wielka przeszłość, bogata tradycja i to, co dzisiaj określamy terminem “slow life”.

My kupiliśmy wino bezpośrednio w Cantina Puntin. Był to doskonały wybór. Puntin jest niedużym gospodarstwem i nie współpracuje z supermarketami, co naturalnie przekłada się na jakość oferowanego produktu. Na miejscu, poza zrobieniem zakupów, istnieje możliwość degustacji. W sezonie Puntin sprzedaje swoje wina również w barze, znajdującym się przy głównym parkingu w Akwilei.

www.vinipuntinaquileia.com

PLAŻE – GRADO I LAGUNA DI GRADO:

Z Polski do Friuli wcale nie jest daleko, a w odległości 10 km od Akwilei znajduje się ważny nadmorski kurort Grado. Miasto na wyspie powstało wskutek ewakuacji mieszkańców Akwilei przed barbarzyńcami. Po osiedleniu, od razu zabrali się oni za budowę bazyliki. Nowa świątynia pod wezwaniem św. Eufemii nosiła znamiona stylistyki znanej z Rawenny. Tak jak Akwileja przez cały okres swojego istnienia czuła się związania z Rzymem, najpierw imperialnym, a później papieskim, tak Grado od zawsze odwoływało się do tradycji bizantyńskiej. Z tego powodu kiedy okolica dostała się pod panowanie Republiki Weneckiej Grado w przeciwieństwie do Akwilei pozostało istotnym ośrodkiem religijnym. W centrum miasta można podziwiać paleochrześcijańskie zabytki.

Grado pełne jest hoteli i piaszczystych plaż z przezroczystą wodą. Od lat cieszy się tytułem błękitnej i zielonej flagi. W XIX wieku chętnie wypoczywali tutaj Habsburgowie, których przyciągało nie tylko morze, ale i termy (Terme marine di Grado). Zlokalizowane w okolicy Riserva naturale della Valle Cavanata i Riserva naturale della Foce dell’Isonzo są prawdziwym rajem dla ornitologów. Między Akwileją a Grado znajdują się ścieżki rowerowe.

Alla prossima!

 

Ania

P.S. Jeśli spodobał Ci się ten wpis albo masz jakieś pytanie, zostaw pod tekstem komentarz. Pamiętaj też, że czekam na Ciebie na Facebooku oraz na Instagramie @podsloncemitaliiblog, gdzie zamieszczam więcej ciekawostek, zdjęć i Włoch!