Limonaie – rajskie ogrody pełne cytrusów
Krajobraz i środowisko naturalne, a przede wszystkim cytrusy rosnące w charakterystycznych szklarniach, nazywanych po włosku limonaie to wyrafinowany spektakl, jaki rozgrywa się bez przerwy wzdłuż północno-zachodniego wybrzeża jeziora Garda. Jeśli nigdy nie słyszałeś/aś o limonaiach, wiedz, że są to jedyne w swoim rodzaju konstrukcje, mające fundamentalne znaczenie dla uprawy cytryn i pomarańczy w najbardziej wysuniętym na północ miejscu w Europie. Ich podstawowym zadaniem było od zawsze ochranianie delikatnych drzew i owoców przed zimnymi wiatrami, typowymi dla klimatu panującego w Alpach. Budowle wyróżniają kamienne pilastry ustawione na wąskim kawałku ziemi, między górami a jeziorem.
Korzystając z okazji, zapraszam Cię do moich mediów społecznościowych. Na Facebooku i na Instagramie @podsloncemitaliiblog jestem codziennie i zamieszczam jeszcze więcej ciekawostek, zdjęć i Włoch!
Kiedy i skąd cytrusy dotarły nad jezioro Garda?
Przyjmuje się, że cytrusy przywieziono na północno-zachodnie wybrzeże jeziora Garda prosto z Ligurii w pierwszych latach XVII wieku. Jednym z dowodów potwierdzających tę teorię jest wyobrażenie św. Antoniego na tle limonai, znajdujące się na plebanii w Limone sul Garda, datowane na 1658 rok. Z drugiej strony już w połowie XV wieku niektórzy literaci pisali o “liściastych gałęziach drzew cytrynowych i cedrów” rosnących w okolicach Gargnano. Najprawdopodobniej prekursorami upraw byli zamieszkujący okolicę mnisi.
Jak wyglądają limonaie?
Limonaie są zamknięte z trzech stron po to, aby zagwarantować drzewom ekspozycje w kierunku południowo-wschodnim, a więc w stronę słońca. Każda z oranżerii ma formę czworoboku wypełnionego ziemią. Często występują wyższe piętra, połączone między sobą schodami. Wzdłuż odsłoniętego boku i wewnątrz limonai stoją kamienne pilastry. Podczas zimnych pór roku szklarnię osłaniają szklano-drewniane panele. Montuje się je w listopadzie. Cytrusy zaczynają cierpieć w momencie, kiedy temperatura oscyluje wokół 0°C. Niejednokrotnie trzeba rozpalić ogień, mający za zadanie ogrzanie oranżerii.
Uprawa cytrusów na terenie położonym między Alpami a jeziorem Como
Osiemnastowieczni pisarze porównywali limonaie do Edenu. Przedstawiali je jako żyzne ogrody pełne dorodnych owoców pokrytych złotą skórką. Ileż pracy wymagała uprawa! Musiały osiągać na rynku cenę złota. Należało regularnie przycinać gałęzie, nawadniać i nawozić teren, wyrywać chwasty, nie wspominając o ogromnym wysiłku związanym z montażem i demontażem drewniano-szklanych paneli. Do zbiorów wykorzystywano specjalnie skonstruowane drabiny. Plony wrzucano do skórzanych worków, a później do specjalnych pojemników przystosowanych do transportu łodziami.
Cytryny dojrzewają kilka razy w roku, jednak owoce nie zawsze są takie same. Najbardziej cenione okazy obradzają w czerwcu i lipcu, najgorsze jakościowo zbiera się w maju i w sierpniu. Z owoców wytwarzano soki, dżemy, kandyzowane skórki, perfumy, lekarstwa i olejki eteryczne. Handlowano również kwiatami. Limonaie były naprawdę dobrze prosperującym przedsiębiorstwem.
Podróż znad Gardy na północ kontynentu i do Europy środkowo-wschodniej
Cytrusy wyruszały łodziami w kierunku urzędu celnego mieszczącego się w Torbole i dalej na północ – głównie do Niemiec, Polski, Rosji i na Węgry. Cieszyły się wielkim powodzeniem, ponieważ były znacznie tańsze od owoców sprowadzanych z Ligurii i z południa Włoch. Zachowane dokumenty potwierdzają, że cytrusy dojrzewające w najbardziej wysuniętej na północ części Europy cechowały spore rozmiary, delikatna skórka i wyjątkowa trwałość. Mimo wszystko ich transport nie należał do łatwych. Jakiekolwiek wstrząsy mogły okazać się katastrofalne w skutkach.
W połowie XIX wieku nadszedł kryzys, który doprowadził do porzucenia upraw. Całe szczęście kilka dziesięcioleci później wybudowano biegnącą wzdłuż zachodniego wybrzeża jeziora drogę krajową Gardesana occidentale. Okolica przez wieki pozostawała odizolowana od świata. Dotrzeć tutaj było można jedynie statkiem lub od strony gór. Nowa droga znacząco wpłynęła na rozwój turystyki.
Niektóre limonaie dotrwały do naszych czasów. Co więcej, są udostępniane zwiedzającym.
Riviera dei Limoni – gdzie zwiedzać limonaie?
W najbardziej kojarzonym z cytrynami miasteczku położonym nad Gardą, a więc w Limone sul Garda znajdują się trzy ciągle działające oranżerie: Limonaia del Tesol, Villa Borghi i Limonaia del Castel. W Tignale, przy samej drodze Gardesana stoi Limonaia Prà de la Fam. Zdjęcia szklarni możesz zobaczyć w tym artykule. Gargnano szczyci się najdłuższą tradycją uprawy cytrusów nad jeziorem Garda. I chociaż w miasteczku jest sporo oranżerii, wejść można tylko do Limonaia Trevisani e Gandossi i La Malora, gdzie oprowadza przewodnik. W Gardone Riviera limonaia położona jest przy kościele San Nicolò, a w Toscolano niedawno odnowiono zabytkowy ogród zimowy.
Co ciekawe, chociaż Riviera dei Limoni rozciąga się między Salò a Limone, na przeciwnym brzegu jeziora, w Wenecji Euganejskiej uchował się prawdziwy rodzynek. W ogrodach zamku Castello di Torri del Benaco wybudowano limonaię z prawdziwego zdarzenia.
Do najczęściej odwiedzanych cytrusowych ogrodów zaliczają się Limonaia Prà de la Fam (INFO), Villa Borghi i słynna Limonaia del Castel (INFO).
Goethe i Mickiewicz pisali o limonaiach
W książce “Podróż włoska“, będącej zbiorem zapisków, uwag, spostrzeżeń i relacji z pierwszej podróży Goethego do Italii znajduje się poezja “Kennst du das Land, wo die Zitronen blühn” inspirowana cytrusowymi szklarniami i Limone sul Garda. Wiersz przetłumaczył na język polski Adam Mickiewicz:
Do H*** Wezwanie do Neapolu
(Naśladowanie z Goethego)
Znaszli ten kraj,
Gdzie cytryna dojrzewa,
Pomarańcz blask
Majowe złoci drzewa?
Gdzie wieńcem bluszcz
Ruiny dawne stroi,
Gdzie buja laur
I cyprys cicho stoi?
Znaszli ten kraj?…
Ach, tam, o moja miła!
Tam był mi raj,
Pókiś ty ze mną była!
Alla prossima!
Ania
